Θεία κωμωδία

Περιγραφή:

Δεν ήταν ο Δάντης διανοούμενος χαρτοπόντικας.
Ζωή και τέχνη, πράξη και λόγος γι’ αυτόν ήταν ένα. Φτωχός, ξορισμένος, παράσιτος, όπως τον είχαν καταντήσει, άλλη παρηγοριά δεν του 'μενε παρά τούτη: μην μπορώντας πια να ριχτεί στην πράξη και να πάρει στ' ανήλεα χέρια του την πολιτική εξουσία, κατέφυγε στο στίχο να εγδικηθεί. Γι' αυτό κι ο στίχος του έχει τόση δριμύτατη πικράδα και γλύκα τόση ανθρώπινη ουσία.
Είναι συμπυκνωμένη πράξη και, πολύ συχνά, μετουσιωμένο φονικό.

Ο Δάντης είναι ανώτατο υπόδειγμα όχι μονάχα για όσους ακολουθούν τη στράτα της τέχνης και θέλουν να μάθουν από το μεγάλο αυτόν Δάσκαλο πώς «ο άνθρωπος γίνεται αθάνατος» είναι κυρίως ανώτατο υπόδειγμα για όσους θέλουν να γίνουν άρτιοι άνθρωποι και θεωρούν την τέχνη ή την πράξη ή την ηθική ή κάθε ιδέα ως Βιργίλιο ή Βεατρίκη ή Άγιο Βερνάρδο, που μια και μόνο, μα ανυπολόγιστη, έχουν αξία: να μας δείχνουν τον ανήφορο της αυτο-τελειοποίησης, ν' ανεβαίνουμε επίπονα από τη σκοτεινή Κόλαση που έχουμε μέσα μας στο βουνό της επίγειας άσκησης, κι από κει στη λύτρωση – δηλαδή στην απολύτρωση από κάθε τέχνη, πράξη, ηθική κι ιδέα· από κάθε χίμαιρα κι από κάθε πραγματικότητα.