Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης
Περιγραφή:
Το βιβλίο αυτό δημιουργήθηκε στα πλαίσια των παραδόσεων του μαθήματος "κοινωνιολογία της εκπαίδευσης" στα ΤΕΙ. Πρωτοδημοσιεύθηκε υπό τη μορφή πολυγραφημένων σημειώσεων (οι οποίες διενέμοντο στους σπουδαστές του τμήματος Βιβλιοθηκονομίας) το 1985. Έκτοτε αναδημοσιεύοντο ανά εξάμηνο με προσθήκες ή αναθεωρήσεις, έως ότου πάρουν αυτήν την τελική μορφή.
Η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης μπορεί να μελετηθεί είτε στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης (σχολικής), είτε στα πλαίσια της κοινωνιολογικής μελέτης της εκπαίδευσης.
Θεωρήσαμε σκόπιμο σε αυτό το διδακτικό βιβλίο να ενσωματώσουμε τους δυο αυτούς τρόπους μελέτης του θέματος αυτού , διότι το άτομο κοινωνικοποιείται μέσα στο σχολικό θεσμό, όμως, όταν το παιδί Φτάσει στο σχολείο, έχει ήδη δεχθεί (κοινωνικοποιηθεί) τις εμπειρίες, αξίες, νόρμες και πρότυπα συμπεριφοράς στην πρωτογενή φάση της κοινωνικοποίησης. (2) Το σχολείο αποτελεί τμήμα ενός κοινωνικού συνόλου της κοινωνίας και η μελέτη του θεωρείται αναγκαία για την κατανόηση της κοινωνικοποίησης και της λειτουργίας του σχολείου ως θεσμού. Με τη μελέτη της λειτουργίας του κατανοείται η κοινωνικο-πολιτιστική ανάπτυξη της κοι- αφού, όπως θα δούμε, η εκπαίδευση επηρεάζεται κοινωνικο-οικονο-πολιτικά. Η δε εκπαίδευση αποτελεί βασική αποστολή του κράτους, δικαίωμα για εκπαίδευση έχουν όλοι. Το μέρος της κοινωνικοποίησης εξετάζεται ολοκληρωμένα ως διαδικασία με τις φάσεις της και τους φορείς της.
Όταν μιλούμε για σχολική κοινωνικοποίηση, θεωρούμε αδιανόητο να μην αναφερθούμε στην πρωτογενή φάση της κοινωνικοποίησης, κατά την οποία (μπαίνουν οι βάσεις της προσωπικότητας, εξίσου αδιανόητο είναι να μην αναφερθούμε στην οικογένεια (εδώ εννοείται και ό,τι έχει σχέση με αυτή, π.χ. μέγεθος οικογένειας, αδέλφια, κοινωνικό στρώμα, κ.α.), ποια η δομή της και ποια η λειτουργία της ως φορέα κοινωνικοποίησης στην πρωτογενή φάση. Η πρωτογενής φάση μας ενδιαφέρει διότι, αυτή η φάση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη του ανθρώπου, επειδή σε αυτήν αναπτύσσονται τα βασικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, της γλωσσικής και της πνευματικής ανάπτυξης. Αυτά τα δύο αποτελούν σημαντικό παράγοντα επίδρασης στην κοινωνικοποίηση - όπως θα δούμε - και αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση (στη σχολική κοινωνικοποίηση) για τη σχολική επίδοση. Επίσης, σε αυτήν τη φάση γίνεται προσπάθεια ν' αποκτήσει το παιδί κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, πρότυπα συμπεριφοράς για την ομαλή του ένταξη στο κοινωνικό σύνολο.
Πολλοί μελετητές - όπως θα δούμε - έχουν εντοπίσει την ιδιαίτερη σημασία της κοινωνικοποίησης κατά την πρώιμη παιδική ηλικία για τη θεμελίωση της ανάπτυξης και εξέλιξης του ανθρώπου. Η πρωτογενής κοινωνικοποίηση προσδιορίζει και τη σχολική επίδραση. Αυτή εξαρτάται από τις αναφερθείσες δύο προϋποθέσεις, αλλά και από τα κίνητρα, τις ενθαρρυντικές παροτρύνσεις από το περιβάλλον του παιδιού, τα οποία ενισχύουν τη διαδικασία μάθησης και την επίδοση. Στόχος της διαπαιδαγώγησης στην πρώιμη παιδική ηλικία είναι η ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων του παιδιού, η κατανόηση από το παιδί των ορίων των επιδιώξεων του.
Έτσι, θεμελιώνεται η αυτοεκτίμησή του, η αυτονομία του και η ανάπτυξη της προσωπικότητας του. Στην παιδική ηλικία, στη σχολική φάση το παιδί αξιοποιεί τις προϋπάρχουσες εμπειρίες και τις διευρύνει με τα καινούργια ερεθίσματα. Με την τεχνολογική πρόοδο και τις κοινωνικές αλλαγές παρατηρούμε ότι, αυξάνονται οι εξωοικογενειακές επιδράσεις, όπως π.χ. μέσα μαζικής επικοινωνίας, ομάδες συνομηλίκων, επειδή η οικογένεια έχει αρχίσει να χάνει το μέγεθος της παιδαγωγικής της λειτουργίας. Το παιδί έρχεται έξω και μέσα στο σχολείο σε επαφή με συνομηλίκους, αποκτά ενδιαφέροντα, πρότυπα, αξίες και τρόπους συμπεριφοράς. Με τους συνομηλίκους και τις ομάδες φίλων το παιδί αποκτά το αίσθημα της αλληλεγγύης, τον καλώς και κακώς εννοούμενο ανταγωνισμό. Η σχέση των μελών καθορίζεται με κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι καθορίζουν τους κοινωνικούς ρόλους. Σημαντική είναι η σημασία των συνομηλίκων στην εφηβική ηλικία, επειδή ενισχύεται το άτομο από τους άλλους και έτσι βοηθείται στην ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς. Σημαντική είναι η μελέτη των ομάδων, στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης, διότι το άτομο ζει μέσα σε ομάδες (οικογένεια, σχολική τάξη, σχολείο, κ.α.), αποτελεί μέρος αυτών των ομάδων και οι σχέσεις του προσδιορίζονται από τους στόχους των ομάδων, π.χ. οι συναισθηματικές σχέσεις στην οικογένεια ή το σχολείο. Επίσης, θεωρούμε απαραίτητη τη μελέτη των μέσων μαζικής επικοινωνίας, επειδή αυτά αποτελούν, κυρίως για τα παιδιά της πόλης, βασικά μέσα πληροφόρησης, διασκέδασης. Το παιδί έρχεται καθημερινά αντιμέτωπο με αυτά (π.χ. τηλεόραση, βιβλίο, περιοδικό) και καταναλώνει ώρες με τη χρήση τους. Αφού μιλούμε για κοινωνικοποίηση δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις συνθήκες κοινωνικοποίησης, όπως οικονομικές, κοινωνικές, κ.α., διότι η οικονομικό- -κοινωνική κατάσταση του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού, μέσα στο οποίο μεγαλώνει έχει άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις σε μια σειρά πράγματα, π.χ. στη συμπεριφορά, στα κίνητρα, στην επίδοση, κ.α.
Έχουν διαπιστωθεί διαφορές στη γλωσσική εξέλιξη, στη συμπεριφορά, στους προσανατολισμούς, στα κίνητρα επίδοσης, στον τρόπο διαπαιδαγώγησης, κ.α. των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, τα αίτια των οποίων είναι η κοινωνι-κο-οικονομική και πολιτιστική κατάσταση του οικογενειακού περιβάλλοντος. Ο βαθμός ένταξης του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον είναι άμεσα εξαρτημένος από το οικογενειακό περιβάλλον για τους προαναφερθέντες λόγους. Όταν μιλούμε για σχολική κοινωνικοποίηση, εννούμε την προγραμματισμένη διαπαιδαγώγηση, δηλ. την κοινωνικοποίηση αυτή, η οποία βασίζεται στους διέποντες την εκπαίδευση νόμους. Αυτοί καθορίζουν τα προγράμματα (την ποιότητα τους), την ύλη (ποσότητα, είδος, τρόπο διάδοσης), τα βιβλία, την αξιολόγηση των ικανοτήτων και της προόδου του μαθητή (την επίδοση). Βασική λειτουργία της κοινωνικής μονάδας του σχολείου είναι η οικειοποίηση γνώσεων και απόκτηση δεξιοτήτων με τη διδασκαλία, η επίδοση του μαθητή, καθώς και η αναπαραγωγή των ηθών, αξιών, προτύπων κ.ο.κ. μιας κοινωνίας. Προϋποθέσεις για την επίδοση αποτελούν η γλωσσική ικανότητα του μαθητή, η νοημοσύνη του, η ψυχική του κατάσταση (αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση, άγχος, φόβος, κ.λπ.), οι τρόποι διαπαιδαγώγησης και οι απαιτήσεις των κοινωνιών, οι αξιολογικοί προσανατολισμοί, η δομή της οικογένειας, η σύνθεση της, η οικονομικό-κοινωνική κατάσταση της. Επιπρόσθετη προϋπόθεση της σχολικής επιτυχίας αποτελούν η κοινωνική δομή της σχολικής τάξης, η συμπεριφορά και το στυλ του εκπαιδευτικού, η διδασκαλία (τρόπος και μεθόδευση), οι προσδοκίες του εκπαιδευτικού, το κλίμα της τάξης, οι εξετάσεις. - σχολική επίδοση οδηγεί στην επιλογή των μαθητών και στο διαμοιρασμό των κοινωνικών θέσεων, στην αναπαραγωγή της κοινωνική δομής. Αφού μιλούμε για σχολική κοινωνικοποίηση θα ήταν λάθος να παραλήψου-με τη μελέτη του σχολείου ως θεσμού και να μη το συσχετίσουμε με δύο βασικούς τομείς της κοινωνίας: οικονομία-κράτος, διότι υπάρχει αλληλεπίδραση. Σ' αυτήν τη μελέτη γίνεται προσπάθεια να δειχθεί αυτή η αλληλεπίδραση, να δειχθούν και όλες οι συνισταμένες επιρροής της εκπαίδευσης.
Γίνεται προσπάθεια εντοπισμού, περιγραφής και ανάλυσης της εκπαίδευσης γενικά, της δομής της, των μηχανισμών της και της ελληνικής εκπαίδευσης ειδικά. Η μελέτη αυτή εντοπίζει, περιγράφει και εξετάζει πολλά και πολύπλοκα ζητήματα με στόχο την προσέγγιση τους, τη φανέρωση των μεταξύ τους σχέσεων και αλληλεπιδράσεων με την ελπίδα ότι, θίγονται θέματα προς προβληματισμό. Τα μελετήσαμε όσο ήταν δυνατόν σφαιρικά και σε βάθος.
Πιστεύομε ότι, παρέχονται αρκετές πληροφορίες στον αναγνώστη για περαιτέρω μελέτη. Ερέθισμα για αυτήν τη μελέτη αποκομίσαμε από την πολυετή επαφή μας με παιδιά και νέους στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μας ιδιότητας . Μια ευκαιρία για την επεξεργασία των αναπτυσσομένων θεμάτων προσέφερε η διδασκαλία του μαθήματος, αλλά συγχρόνως και η χαρά έρευνας και δημιουργίας. Η ολοκλήρωση της μελέτης αποτελεί έργο μιας μακρόχρονης και επίπονης πνευματικής προσπάθειας, η οποία απαίτησε αφιέρωση μεγάλου χρόνου της καθημερινής ζωής, σκληρή δουλειά, ένταση και μόχθο. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας βρίσκεται στα χέρια του αναγνώστη και πιστεύομε ότι είναι ικανοποιητικό αν καλύπτει τους παραπάνω στόχους και συμβάλλει στη γνώση.
